حرمت رشوه امری مسلم بین شیعه و سنی است، که امروزه افرادی برای رسیدن به اهداف نامیمونشان نام های متعددی بر آن نهادندتا عمل زشتشان را شرعی ومعقول جلوه دهند. با توجه به اهمیت و سابقه رشوه و هدیه، به طور مختصر آن را از دیدگاه حضرت علی(علیه السلام) مورد برسی قرار می دهیم.
از معدود مسائلی که در نظام های سیاسی جوامع بشری طی قرون متمادی وجود داشته و تا کنون به همان صورت، خود را حفظ کرده و در جوامع امروزی نیز از کارایی بالائی برخوردار است؛ همین مسئله رشوه است. به عقیده امام علی(علیه السلام) رشوه موجب تباهی و گرایش به سوی باطل است و عامل آن نیز رهبران و کارگزاران سیاسی هستند چون نخبگان و نظام سیاسی اداری، حق مردم را ادا نکرده و مردم مجبور می شوند حق خود را با رشوه بگیرند. امام(علیه السلام) خطاب به امیران لشکر نوشت: «أَمَّا بَعْدُ، فإِنَّمَا أَهْلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ أَنَّهُمْ مَنَعُوا النَّاسَ الْحَقَّ فَاشْتَرَوْهُ، وَأَخَذُوهُمْ بِالْبَاطِلِ فَاقْتَدَوْهُ» (1) ؛ اما بعد. آنان که پیش از شما بودند هلاک شدند، زیرا مردم را از حقشان محروم نمودند تا آن را با دادن رشوه به دست آوردند. مردم را به راه باطل کشانیدند و مردم هم از پى ایشان رفتند.
بدیهی است پس از مدتی که مردم حق خود را با رشوه گرفتند، یاد می گیرند که آنچه را که حق آنان نیست هم با رشوه به دست آورند. امام علی(علیه السلام) وقتی مشکل گروهی از دهقانان و بزرگان ایرانی را حل کرد ایرانیان به خاطر قدر دانی، چهل درهم نزد ایشان فرستادند، حضرت نپذیرفته و فرمود: ما مردمی هستیم که به خاطر انجام کار نیک، بها و وجهی دریافت نمی کنیم.
عموماً دادن رشوه یا هدیه به خاطر بدست آوردن امتیازی است که از پایمال کردن حقوق دیگران حاصل می شود. به نظر امام(علیه السلام) سزاوار نیست چنین افرادی در اداره کشور امور را به دست گیرند: " وَلاَ الْمُرْتَشِی فِی الْحُکْمِ فَیَذْهَبَ بِالْحُقُوقِ وَیَقِفَ بِهَا دُونَ المَقَاطِعِ"(2) و نه کسى، که در داورى رشوه مىستاند، تا رشوه گیرنده حقوق مردم را از میان برده و در بیان احکام و حدود الهى توقف نماید.
آنچه مسلم است هدیه ای که برای شخص دارای مقام می برند اگر آن مقام و مسئولیت را نداشت و همانند مردم عادی بود، هیچ کس آن هدیه را برایش نمی برد. دریافت کننده هدیه بطور قطع باید در مواقع ضروری نظر آنها را تأمین کند اگرچه به پایمال کردن حقوق دیگران باشد، چرا که هدیه و میهمانی این هدف را تعقیب کرده و موجب گرایش فرد به آن سو می شود. به همین دلیل است که از دیدگاه حضرت علی(علیه السلام) در مجموع نظام سیاسی اداری کشور، دریافت هرگونه رشوه و هدیه ای با هر اسمی، ممنوع است.
فرد رشوه دهنده و رشوه گیرنده از سلامت معنوی خارج شده و اثرات منفی اکل رشوه برفرد گیرنده و یا خانواده او می گذارد.این رفتار آثار زیان باری بر سلامت جامعه و حکومت دارد و درستی و صداقت را در همه رده های حکومتی به چالش می کشاند و رفتار کاذب و دروغین را جایگزین صداقت و درستی می کند
چنانچه در قرآن کریم آمده است: " وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَریقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ"(3) و اموالتان را میان خودتان به ناروا مخورید، و [به عنوان رشوه قسمتى از] آن را به قضات مدهید تا بخشى از اموال مردم را به گناه بخورید، در حالى که خودتان [هم خوب] مىدانید. مفسران معتقدند که کلمه "تدلوا بها" صراحت بر مسئله رشوه دارد لذا حرمت رشوه در این آیه مورد تأکید قرار می گیرد. روایات زیادی در زمینه حرمت رشوه از ائمه نقل شده است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «لَعنَ اللهُ الراشی وَالمُرتشی والماشی بینَهما»(4) لعنت خدا بر رشوه دهنده و رشوه گیرنده و واسطه بین آن دو.
اثرات مخرب رشوه
تردیدی نیست که رشوه یک عمل شیطانی است و نتیجه مخربی از حیث فردی، اجتماعی، حکومتی به همراه دارد.
فرد رشوه دهنده و رشوه گیرنده از سلامت معنوی خارج شده و اثرات منفی اکل رشوه بر فرد گیرنده و یا خانواده او می‌گذارد. این رفتار آثار زیان باری بر سلامت جامعه و حکومت دارد و درستی و صداقت را در همه رده های حکومتی به چالش می کشاند و رفتار کاذب و دروغین را جایگزین صداقت و درستی می کند.
بدین ترتیب جامعه و افراد جامعه هرگز طعم عدالت را نخواهند چشید و حق و حقیقت در چنین فرآیندی مفهومی نخواهد داشت. حقوق افراد اعاده نخواهد شد و همیشه حقوق مردم پایمال شده و صاحب حقی به حق خود نخواهد رسید. لذا کمترین شبه عقلایی به وجود نمی آید که اهل رشوه صلاحیت رهبری جامعه را ندارد بلکه حق صدارت در رده های حکومت دینی را نیز ندارد.
عموماً دادن رشوه یا هدیه به خاطر بدست آوردن امتیازی است که از پایمال کردن حقوق دیگران حاصل می شود. به نظر امام(علیه السلام) سزاوار نیست چنین افرادی در اداره کشور امور را به دست گیرند
داستان رشوه
یک شب اشعث بن قیس ظرفی پر از حلوا درون پارچه‌ای پیچید و برای امام علی(علیه السلام) برد. ایشان از قیس س?ال فرمود: این که آورده‌ای چیست؟ هدیه است؟ زکات است؟ صدقه است؟ ابن قیس گفت: چطور؟ حضرت فرمود: زکات و صدقه بر ما اهل بیت حرام است ابن قیس گفت: نه زکات است نه صدقه بلکه هدیه است. حضرت فرمود: مادرت به عزایت بنشیند آیا از طریق دین خدا نام رشوه را هدیه گذاشته‌ای تا مرا گول بزنی؟ آیا دیوانه شده‌ای؟ یا جنون گرفته‌ای یا هذیان می‌گویی.(5)
نتیجه:
همیشه در سخنان معصومین علیهم السلام می توان به حقایقی دست یافت که موجب بیداری غافلان و هوشیاری مستان باشد همچون رشوه که نتیجه ای جز پایمال شدن "حق" به دنبال ندارد و این جرمی بس سنگین در نظام سیاسی امیرالم?منین است حال فرق نمی کند که نامش هدیه باشد یا رشوه یا شیرینی و ... .
پی نوشت ها:
1-نهج البلاغه،نامه 79
2-همان،خطبه 131
3-البقره،آیه188
4-سفینة البحار،ص523
5-شرح ابن ابی الحدید،ج11،ص245
